Fundacja Instytut Edukacyjny Kolej na Ciebie

Nawigacja - skocz do strony:

Tekst i grafiki: Adam Charif

Czas czytania: 11 minut

Diagnoza i opis problemu społecznego

W Polsce wypadki na przejazdach kolejowo-drogowych oraz tzw. „dzikich przejściach” przez tory to wciąż poważny problem społeczny, który dotyka każdego, niezależnie od wieku czy roli w ruchu drogowym. W przypadku przejazdów kolejowych największym zagrożeniem są zachowania kierowców, którzy świadomie łamią przepisy, ignorując znaki ostrzegawcze, omijając półrogatki lub wjeżdżając na przejazd bez możliwości szybkiego zjazdu. Takie działania są często wynikiem brawury, braku wyobraźni oraz lekkomyślności. Skutkiem tego są tragiczne wypadki, które pokazują, jak destrukcyjna może być ludzka nieodpowiedzialność – stanowią one główną przyczynę tego typu zdarzeń na przejazdach kolejowo-drogowych.

Równocześnie na polskich torach funkcjonuje ponad 2,6 tysiąca tzw. „dzikich przejść”, czyli miejsc, gdzie piesi przekraczają tory poza wyznaczonymi przejściami. Przekraczanie drogi w tych miejscach, nieprzystosowanych do ruchu pieszych i często o ograniczonej widoczności zbiera śmiertelne żniwo wśród pieszych. Choć Straż Ochrony Kolei prowadzi regularne kontrole, a PKP PLK instaluje tablice ostrzegawcze i ogrodzenia, problem nie znika. Świadczy to m.in. powszechności braku świadomości zagrożeń w społeczeństwie i uświadamia, że potrzebna jest szeroko zakrojona edukacja, aby kształtować odpowiedzialne postawy od najmłodszych lat.

Niedostateczna świadomość zagrożeń i brak wyobraźni kierowców to nie tylko jednostkowe incydenty, ale problem społeczny, który wymaga zmiany postaw. To właśnie postawy kształtowane od najmłodszych lat mają wpływ na to, jak dorosłe społeczeństwo będzie podchodzić do przepisów ruchu i bezpieczeństwa na przejazdach kolejowych. Dlatego też działania edukacyjne są skierowane nie tylko do dorosłych kierowców, ale także dzieci i młodzieży, których nawyki i świadomość dopiero się formują. Projekt „Świadomy znaczy bezpieczny” ma na celu budowanie takiej świadomości oraz kształtowanie odpowiedzialnych zachowań od podstaw. Poprzez programy edukacyjne w szkołach oraz kampanie społeczne w mediach, takie inicjatywy pomagają podnieść świadomość zagrożeń oraz zredukować ryzykowne zachowania, które mogą mieć dramatyczne skutki.

Badania pokazują, że wypadki drogowe w Polsce są bardziej powszechne niż w innych krajach europejskich, co jest rezultatem postaw kierowców, które często opierają się na brawurze i braku rozwagi. „Świadomy znaczy bezpieczny” poprzez uświadamianie społeczeństwa od najmłodszych lat pozwala budować kulturę bezpieczeństwa, która w dłuższej perspektywie przyniesie efekty w postaci zmniejszenia liczby tragicznych wypadków na przejazdach kolejowo-drogowych oraz dzikich przejściach.

Wstrząsająca relacja pasażerów wykolejonego pociągu pod Budzyniem.

„Gdybym siedział w pierwszym wagonie, już bym nie żył” – mówił pasażer.

Dzikie przejście z tabliczką ostrzegawczą

Dzikie przejście prowadzące przez teren stacji kolejowej

Skutki tragicznego wypadku na przejeździe kolejowo-drogowym, do którego doszło dnia 1 stycznia 2024 r. w Budzyniu, województwo wielkopolskie

Wypadki na przejazdach kolejowo-drogowych oraz „dzikich przejściach” nie tylko powodują utratę życia i zdrowia kierowców, pieszych czy pasażerów, ale także pozostawiają blizny w sercach rodzin i bliskich pracowników kolei. Jednym z najbardziej poruszających przykładów była niedawna tragedia, która dotknęła rodzinę Rafała Kamińskiego, maszynisty Kolei Mazowieckich. Pan Rafał zginął na służbie w wyniku zderzenia pociągu z ciężarówką stojącą na przejeździe. Ta dramatyczna sytuacja odbiła się szerokim echem nie tylko wśród jego najbliższych, lecz także w społeczności kolejarskiej i w sercach ludzi, którzy wiedzą, jaką cenę niesie codzienna praca na torach.

Los pana Rafała uwidacznia, jak tragiczne w skutkach mogą być ignorowane przepisy i brak wyobraźni niektórych uczestników ruchu. Śmierć tak oddanego maszynisty to nie tylko utrata wykwalifikowanego specjalisty, ale przede wszystkim bolesna pustka w życiu jego dzieci, Natalii i Pawła, którzy nie tylko stracili ojca, lecz także codzienne wsparcie, którego nic nie jest w stanie im zastąpić. Takie sytuacje przypominają, że ofiarami wypadków nie są jedynie ci, którzy bezpośrednio ponieśli śmierć lub obrażenia, ale także rodziny, które muszą się mierzyć z utratą ukochanej osoby, pozbawionej życia przez ludzki błąd lub brawurę. Każda z takich tragedii niesie za sobą niepowetowaną stratę emocjonalną, a także – jak w przypadku rodziny pana Rafała – finansową, gdyż główny opiekun rodziny odchodzi nagle, pozostawiając po sobie pustkę, którą trudno wypełnić.

Dla uczczenia pamięci zmarłego maszynisty, Koleje Mazowieckie nadały imię Rafała Kamińskiego jednej ze swoich lokomotyw – symbolicznie utrwalając jego pasję do kolei oraz oddanie swojej pracy. Każdy z tych wypadków to przypomnienie, że życie na torach kolejowych nie kończy się na ludzkiej tragedii. Upamiętnianie ofiar i wsparcie ich rodzin są nieodłącznym elementem walki o bezpieczeństwo na torach i przejazdach, będąc także wyrazem szacunku dla tych, którzy stracili swoje życie, wykonując obowiązki w służbie innych.

Rafał był maszynistą z pasją, który kochał kolej. Chętnie dzielił się swoją wiedzą i doświadczeniem. Koledzy i współpracownicy cenili go za życzliwość i empatię. W wolnym czasie często robił zdjęcia. Mogliśmy je zobaczyć na profilu „Koleje Mazowieckie – KM” na Facebooku czy Instagramie. Mam nadzieję, że historia Rafała Kamińskiego, w tym jego miłość do kolei nie odejdzie w zapomnienie.

ŚP. Rafał Kamiński – Maszynista Kolei Mazowieckich, ojciec pasjonat kolejnictwa będący Ofiarą wypadku na przejeździe kolejowo-drogowym, do którego doszło 1 lipca 2024 r. w Ołtarzewie

Pociąg po wypadku na przejeździe kolejowo-drogowym, do którego doszło 1 lipca 2024 r. w Ołtarzewie

Koleje Mazowieckie upamiętniły śp. Rafała Kamińskiego w wyjątkowy sposób. Zarząd KM zadecydował o nadaniu imienia zmarłego maszynisty jednej z lokomotyw Gama (111Eb) produkcji PESA S.A.

Skala problemu i podejmowanie działania zaradcze

Statystyka

Wypadki na przejazdach kolejowo-drogowych oraz na tzw. „dzikich przejściach” pozostają jednymi z najpoważniejszych wyzwań związanych z bezpieczeństwem publicznym w Polsce. Choć kraj dysponuje rozbudowaną infrastrukturą kolejową obejmującą ponad 12 tysięcy przejazdów kolejowych o różnym poziomie zabezpieczeń, wypadki te wciąż mają tragiczne konsekwencje.

W ostatnich latach liczba ofiar i poszkodowanych w takich incydentach wzbudza szczególną uwagę:

2022 rok: doszło do 194 wypadków na przejazdach kolejowo-drogowych, w których życie straciły 44 osoby, a 24 zostały ciężko ranne.
2023 rok: odnotowano 177 incydentów, które spowodowały śmierć 40 osób oraz poważne obrażenia u 21 osób.
2024 rok: choć do lipca nastąpił nieznaczny spadek liczby wypadków, liczba ofiar wzrosła – w ciągu siedmiu miesięcy zginęło 22 osoby, a 5 odniosło ciężkie obrażenia. W lipcu tego roku na przejazdach śmierć poniosło 7 osób, a 3 zostały ciężko ranne.

Na przejazdach kolejowych w Polsce wypadki niemal zawsze kończą się tragicznie. Statystyki pokazują, że:

Blisko 99% wypadków na przejazdach kolejowo-drogowych wynika z nieostrożności kierowców, którzy nie przestrzegają oznakowania, ignorują sygnalizację świetlną, czy próbują omijać opadające rogatki.
W Polsce występuje ponad 2,6 tysiąca tzw. „dzikich przejść”, czyli miejsc, gdzie piesi przekraczają tory poza wyznaczonymi przejściami, co wiąże się z wysokim ryzykiem wypadków. W takich miejscach w 2023 roku zginęły 22 osoby, a 2 doznały ciężkich obrażeń w wyniku 25 wypadków.

Działania zaradcze

Działania prewencyjne i edukacyjne są kluczowym elementem strategii minimalizowania ryzyka na przejazdach kolejowych i dzikich przejściach. PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. (PKP PLK) wprowadziły szereg rozwiązań infrastrukturalnych i technologicznych mających na celu ograniczenie liczby wypadków. Do najważniejszych z nich należą:

Wdrożenie Żółtej Naklejki PLK: Od 2018 roku na każdym przejeździe kolejowo-drogowym umieszczono tzw. Żółtą Naklejkę PLK, która zawiera indywidualny numer przejazdu, umożliwiający jego natychmiastową identyfikację i wstrzymanie ruchu kolejowego w sytuacjach zagrożenia. Efekty tej akcji:
- Od czerwca 2018 do września 2024 przyjęto ponad 40 tysięcy zgłoszeń dotyczących potencjalnych zagrożeń na przejazdach kolejowych.
- W 1313 przypadkach natychmiast zatrzymano ruch pociągów, aby zapobiec tragedii.
- W 2812 sytuacjach ograniczono prędkość pociągów, co znacznie zwiększyło poziom bezpieczeństwa.
Kampanie edukacyjne i akcje informacyjne: PKP PLK prowadzi również szerokie kampanie społeczne. Pięć podstawowych zasad dla kierowców, które są szeroko komunikowane, obejmuje:
- Zwolnienie i zachowanie szczególnej ostrożności w pobliżu przejazdu.
- Zatrzymywanie się przed znakiem STOP lub migającym czerwonym światłem.
- Unikanie przejazdu pod opadającymi rogatkami.
- Wjazd na przejazd tylko wtedy, gdy jest możliwość natychmiastowego zjazdu.
- W razie awarii – skorzystanie z Żółtej Naklejki PLK i zgłoszenie sytuacji na numer alarmowy.
Inwestycje infrastrukturalne: PKP PLK inwestuje w rozbudowę dwupoziomowych skrzyżowań oraz nowoczesne systemy ostrzegawcze, co dodatkowo zwiększa bezpieczeństwo na przejazdach.
Współpraca ze Strażą Ochrony Kolei (SOK): Straż regularnie monitoruje dzikie przejścia i przeprowadza działania prewencyjne, które tylko w 2016 roku obejmowały 29 tysięcy interwencji, mających na celu ograniczenie ruchu w miejscach niebezpiecznych.

Dzięki wieloletnim działaniom liczba incydentów nieznacznie maleje, lecz dla skutecznej poprawy bezpieczeństwa konieczna jest zmiana postaw społecznych oraz świadomości w zakresie zasad ruchu drogowego. Właśnie w tym kontekście Fundacja realizuje projekt „Świadomy znaczy bezpieczny”, którego celem jest dotarcie do społeczności lokalnych oraz dzieci i młodzieży, aby wspólnie budować bezpieczniejsze nawyki w ruchu kolejowym.

Projekt społeczny „Świadomy znaczy bezpieczny” – działania Fundacji Instytut Edukacyjny Kolej na Ciebie

Fundacja Instytut Edukacyjny „Kolej na Ciebie” realizuje kompleksowy projekt edukacyjny „Świadomy znaczy bezpieczny”, który ma na celu budowanie społecznej świadomości i odpowiedzialnych postaw w zakresie bezpieczeństwa na przejazdach kolejowo-drogowych i dzikich przejściach. Projekt skierowany jest do różnych grup odbiorców:

Dzieci i młodzież: Fundacja organizuje zajęcia edukacyjne w szkołach podstawowych oraz szkolne wydarzenia „Kolejowy Dzień Bezpieczeństwa”, podczas których uczniowie uczą się rozpoznawać znaki i przepisy dotyczące bezpieczeństwa na torach. Zajęcia są interaktywne, oparte na angażujących warsztatach z filmami, grami edukacyjnymi i konkursami, by w przystępny sposób przekazać wiedzę i wzbudzić zainteresowanie tematyką bezpieczeństwa.
Młodzież jako wolontariusze: Starsi uczniowie i młodzi dorośli mają możliwość zaangażowania się jako wolontariusze projektu. Uczestniczą w specjalnych szkoleniach przygotowujących do pełnienia roli wolontariuszy, gdzie uczą się prowadzenia zajęć oraz komunikacji z młodszymi uczestnikami. Dzięki temu młodzież rozwija poczucie odpowiedzialności za bezpieczeństwo innych i zdobywa cenne doświadczenia społeczne.
Całe społeczeństwo: Fundacja prowadzi szerokie kampanie edukacyjne w mediach społecznościowych (m.in. na Facebooku i Instagramie), które mają na celu zwiększenie społecznej świadomości o bezpieczeństwie na przejazdach kolejowych i dzikich przejściach. Działania te obejmują materiały edukacyjne, posty i transmisje online, aby docierać do jak największej liczby odbiorców i promować zasady bezpieczeństwa na torach.
Biznes i sektor kolejowy: Fundacja aktywnie współpracuje z podmiotami kolejowymi, angażując je w projekt. Wysyłane są pisma o patronaty, a także prośby o wsparcie merytoryczne oraz przekazywanie gadżetów z logotypami firm wspierających projekt. Dzięki temu firmy kolejowe mogą wspólnie z Fundacją przyczynić się do poprawy bezpieczeństwa publicznego, jednocześnie promując wartości branżowe i angażując się w działalność społeczną.

Zespół projektu „Świadomy znaczy bezpieczny” tworzą zarówno pracownicy, jak i wolontariusze. Są to zarówno osoby, które dołączają do projektu ponieważ są zainteresowane wolontariatem na rzecz społeczeństwa, jak i osoby długofalowo związane z koleją, legitymujące się doświadczeniem i wykształceniem w branży kolejowej, w tym osoby z wykształceniem średnim kierunkowym, licencjonowani maszyniści oraz absolwenci studiów pokrewnych transportowi kolejowemu. Ponadto do wolontariatu zapraszamy także osoby, które dopiero chcą poznać kolej, wziąć udział w wolontariacie i nie posiadają szczegółowej wiedzy branżowej – z przyjemnością dzielimy się naszą pasją z innymi. Wiedza merytoryczna jest narzędziem, dzięki któremu nasi pracownicy i wolontariusze mogą w sposób profesjonalny i odpowiedzialny opowiadać o bezpieczeństwie młodszym odbiorcom.

Każdy pracownik i wolontariusz przechodzi obowiązkowe szkolenia merytoryczne związane z tematyką projektu „Świadomy znaczy bezpieczny” oraz szkolenia pedagogiczne z zakresu pracy z dziećmi i młodzieżą, co zapewnia profesjonalne podejście do edukacji. Rekrutacja wolontariuszy i pracowników przebiega zgodnie ze Standardami Ochrony Małoletnich Fundacji, w tym z Zasadami Bezpiecznej Rekrutacji, co pozwala na zachowanie wysokiego poziomu bezpieczeństwa uczestników.

Wolontariat w projekcie „Świadomy znaczy bezpieczny”

Wolontariusze są sercem projektu i pełnią kluczową rolę w jego realizacji. Prowadzą zajęcia edukacyjne oraz wydarzenia, biorą aktywny udział w tworzeniu kampanii społecznych oraz promują wiedzę o bezpieczeństwie na przejazdach kolejowych. Fundacja dba o rozwój i komfort swoich wolontariuszy – zapewnia posiłki podczas działań terenowych oraz organizuje dla nich wydarzenia integracyjne i wycieczki do interesujących miejsc związanych z koleją.

Jednym z takich wydarzeń była wycieczka do fabryki Stadler w Siedlcach, gdzie wolontariusze mieli okazję zobaczyć nowoczesne hale montażowe i zapoznać się z procesem produkcji nowoczesnych pociągów i tramwajów. Inną inicjatywą był Kolejowy Dzień Wolontariusza 2024, podczas którego Fundacja uhonorowała wkład wolontariuszy, a patroni wydarzenia – Fundacja Grupy PKP oraz Warszawska Kolej Dojazdowa – przekazali nagrody i gadżety. Działania te nie tylko nagradzają wolontariuszy, ale także podkreślają ich wkład w rozwój bezpieczeństwa na przejazdach kolejowych i torach.

Wolontariat w ramach projektu „Świadomy znaczy bezpieczny” to niezwykła przygoda i wartościowe doświadczenie. Wolontariusze zdobywają nowe umiejętności, budują kompetencje społeczne oraz pogłębiają swoją wiedzę o branży kolejowej, a jednocześnie stają się ambasadorami bezpiecznych postaw, wpływając pozytywnie na świadomość społeczną.